Huidkanker: soorten, symptomen & preventie

Inleiding: Huidkanker in Nederland en België

Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker in Nederland en België. Elk jaar krijgen meer dan 70.000 Nederlanders en 40.000 Belgen de diagnose huidkanker. Deze cijfers stijgen nog steeds, grotendeels door zongedrag in het verleden en de vergrijzing van de bevolking.

Het goede nieuws is dat huidkanker bij vroege ontdekking uitstekend te behandelen is. De overlevingskansen bij vroeg ontdekte huidkanker liggen boven de 95%. Daarom is het essentieel om te weten hoe je verdachte plekjes kunt herkennen en wanneer je een dermatoloog moet raadplegen.

In dit uitgebreide artikel bespreken we alles wat je moet weten over huidkanker: de verschillende soorten, hoe je ze herkent, risicofactoren, preventie en behandelmogelijkheden. Heb je een verdacht plekje dat je zorgen baart? Zoek direct een dermatoloog in jouw regio voor professionele beoordeling.

---

Inhoudsopgave

1. De drie soorten huidkanker
2. Melanoom: de gevaarlijkste vorm
3. Basaalcelcarcinoom: de meest voorkomende
4. Plaveiselcelcarcinoom: de tweede soort
5. Risicofactoren voor huidkanker
6. Symptomen herkennen: de ABCDE-regel
7. Zelfonderzoek van de huid
8. Preventie en zonbescherming
9. Diagnose en onderzoek
10. Behandelmogelijkheden
11. Na de behandeling
12. Veelgestelde vragen

---

De drie soorten huidkanker

Huidkanker ontstaat wanneer huidcellen beschadigd raken en ongecontroleerd gaan delen. Er zijn drie hoofdtypen, elk met eigen kenmerken en risico's:

1. Melanoom

Melanoom is de gevaarlijkste vorm van huidkanker. Het ontstaat in de melanocyten, de cellen die pigment (melanine) produceren. Hoewel melanoom slechts 4% van alle huidkankers uitmaakt, is het verantwoordelijk voor het grootste deel van de sterfte door huidkanker.

2. Basaalcelcarcinoom (BCC)

Basaalcelcarcinoom is verreweg de meest voorkomende vorm van huidkanker en maakt ongeveer 80% van alle huidkankers uit. Het ontstaat in de basaalcellen, de onderste laag van de opperhuid. BCC groeit langzaam en zet zelden uit naar andere delen van het lichaam.

3. Plaveiselcelcarcinoom (PCC)

Plaveiselcelcarcinoom is de op één na meest voorkomende vorm en maakt ongeveer 16% van alle huidkankers uit. Het ontstaat in de plaveiselcellen, de platte cellen in de bovenste lagen van de huid. PCC kan soms uitzaaien, vooral als het niet tijdig wordt behandeld.

---

Melanoom: de gevaarlijkste vorm

Wat is een melanoom?

Een melanoom is een kwaadaardige tumor die ontstaat uit de pigmentcellen (melanocyten) in de huid. Deze cellen produceren melanine, het pigment dat je huid, haar en ogen kleur geeft. Melanomen kunnen zich ontwikkelen uit een bestaande moedervlek of als een geheel nieuwe plek op de huid.

Verschillende typen melanoom

Er zijn vier hoofdtypen melanoom:

1. Superficieel spreidend melanoom (SSM) Dit is het meest voorkomende type en maakt 70% van alle melanomen uit. Het begint als een vlakke, onregelmatig gekleurde plek die langzaam groeit in de breedte voordat het dieper in de huid groeit.

2. Nodulair melanoom Dit agressievere type maakt 15-20% van de melanomen uit. Het groeit snel in de diepte en verschijnt als een verheven, vaak donkere knobbel. Het kan ook roze of huidskleurig zijn.

3. Lentigo maligna melanoom Dit type komt vooral voor bij oudere mensen op zonbeschadigde huid, met name in het gezicht. Het begint als een grote, vlakke, bruine plek die langzaam groeit.

4. Acrolentigineus melanoom Dit zeldzame type komt voor op handpalmen, voetzolen en onder de nagels. Het is het meest voorkomende type bij mensen met een donkere huidskleur.

Waarschuwingssignalen melanoom

Let op deze alarmsignalen bij moedervlekken:

• Verandering in grootte, vorm of kleur
• Jeuk of pijn in een moedervlek
• Bloeden of korstvorming
• Nieuwe moedervlek na je 30e levensjaar
• Ontstekingsreactie rond de moedervlek

Stadia van melanoom

Melanoom wordt ingedeeld in stadia die de ernst aangeven:

Deze cijfers onderstrepen het belang van vroege detectie. Heb je een verdachte moedervlek? Laat deze controleren door een dermatoloog.

---

Basaalcelcarcinoom: de meest voorkomende

Wat is basaalcelcarcinoom?

Basaalcelcarcinoom (BCC) ontstaat in de basaalcellen, de onderste laag van de opperhuid. Het is de meest voorkomende vorm van kanker bij de mens. Gelukkig is BCC niet levensbedreigend omdat het zeer zelden uitzaait naar andere delen van het lichaam.

Verschijningsvormen van BCC

Basaalcelcarcinoom kan er op verschillende manieren uitzien:

Nodulair BCC (meest voorkomend)

• Glanzend, parelmoerachtig knobbeltje
• Vaak met zichtbare bloedvaatjes (teleangiëctasieën)
• Kan een ingezonken centrum hebben
• Meest voorkomend in het gezicht

Superficieel BCC

• Vlakke, roodachtige plek
• Lijkt op eczeem of psoriasis
• Vaak op romp en ledematen
• Kan schilferen

Morfeavorm BCC

• Vlakke, wasachtige, litteken-achtige plek
• Moeilijker te herkennen
• Grenzen onduidelijk
• Kan agressiever groeien

Gepigmenteerd BCC

• Donkerbruine of zwarte kleur
• Kan lijken op melanoom
• Vooral bij mensen met donkere huid

Waar komt BCC voor?

Basaalcelcarcinoom komt het vaakst voor op plaatsen die veel aan de zon zijn blootgesteld:

• Gezicht (80% van de gevallen): neus, oogleden, lippen, oren
• Nek en hoofdhuid
• Schouders en bovenrug
• Handen en onderarmen

Risico van onbehandeld BCC

Hoewel BCC niet uitzaait, kan het bij verwaarlozing:

• Diep in de huid groeien
• Onderliggende structuren beschadigen (spieren, botten, zenuwen)
• Ernstige cosmetische schade veroorzaken
• Moeilijker te behandelen worden

---

Plaveiselcelcarcinoom: de tweede soort

Wat is plaveiselcelcarcinoom?

Plaveiselcelcarcinoom (PCC) ontstaat in de plaveiselcellen, de platte cellen die de buitenste lagen van de huid vormen. Anders dan BCC kan PCC wel uitzaaien naar lymfeklieren en andere organen, vooral als het niet tijdig wordt behandeld.

Hoe ziet PCC eruit?

Plaveiselcelcarcinoom kan zich op verschillende manieren presenteren:

• Rode, schilferige plek die niet geneest
• Verharde knobbel met ruw, schilferig oppervlak
• Open wond die niet geneest of terugkomt
• Wratagtige groei die kan bloeden
• Verhoogde rand met ingezonken centrum

Voorstadia van PCC

PCC ontwikkelt zich vaak uit voorstadia die actinische keratose worden genoemd:

Actinische keratose (AK)

• Ruwe, schilferige plekjes
• Vaak op zonbeschadigde huid
• Voelen als schuurpapier
• Ongeveer 5-10% ontwikkelt zich tot PCC
• Worden ook wel "zonnevlekken" genoemd

Ziekte van Bowen

• Plaveiselcelcarcinoom in situ
• Vlakke, rode, schilferige plek
• Blijft beperkt tot de opperhuid
• Kan zich ontwikkelen tot invasief PCC

Risicofactoren specifiek voor PCC

Naast algemene risicofactoren voor huidkanker zijn er specifieke risico's voor PCC:

• Chronische wonden of littekens
• Chronische ontstekingen
• Blootstelling aan bepaalde chemicaliën (arsenicum, teer)
• Immunosuppressie (na orgaantransplantatie)
• HPV-infectie (humaan papillomavirus)

---

Risicofactoren voor huidkanker

Niet-beïnvloedbare risicofactoren

Sommige risicofactoren kun je niet veranderen:

Huidtype Het Fitzpatrick-huidtype bepaalt je gevoeligheid voor zonschade:

Genetische aanleg

• Familiegeschiedenis van huidkanker (vooral melanoom)
• Genetische syndromen (zoals xeroderma pigmentosum)
• Rood of blond haar
• Blauwe of groene ogen

Moedervlekken

• Meer dan 50 moedervlekken verhoogt melanoomrisico
• Atypische moedervlekken (dysplastische naevi)
• Aangeboren grote moedervlekken

Leeftijd

• Risico neemt toe met de leeftijd
• Cummulatieve zonschade over de jaren

Beïnvloedbare risicofactoren

Deze factoren kun je wel beïnvloeden:

UV-blootstelling

• Overmatige zonblootstelling
• Zonnebank gebruik
• Zonnebrand in de kindertijd (verhoogt melanoomrisico met 50-100%)
• Werken in de buitenlucht

Immunosysteem

• Immunosuppressieve medicatie
• HIV/AIDS
• Bepaalde auto-immuunziekten

Andere factoren

• Roken (verhoogt risico op PCC)
• Blootstelling aan straling
• Bepaalde medicijnen (fotosensibiliserende middelen)

---

Symptomen herkennen: de ABCDE-regel

De ABCDE-methode voor moedervlekken

De ABCDE-regel helpt je verdachte moedervlekken te herkennen:

A - Asymmetrie Trek een denkbeeldige lijn door het midden van de moedervlek. Bij een verdachte moedervlek zijn de twee helften niet gelijk aan elkaar.

B - Begrenzing (Border) Verdachte moedervlekken hebben onregelmatige, rafelige of vage randen. Goedaardige moedervlekken hebben meestal gladde, scherp afgebakende randen.

C - Colour (Kleur) Let op meerdere kleuren binnen één moedervlek: combinaties van bruin, zwart, rood, wit of blauw. Goedaardige moedervlekken zijn meestal uniform van kleur.

D - Diameter Moedervlekken groter dan 6 millimeter (de grootte van een potloodgum) verdienen extra aandacht. Maar let op: melanomen kunnen ook kleiner zijn.

E - Evolutie (verandering) Dit is het belangrijkste criterium. Elke verandering in grootte, vorm, kleur of symptomen (jeuk, bloeden) is een reden om een arts te raadplegen.

Het lelijke eendje-principe

Naast de ABCDE-regel is er het "lelijke eendje"-principe: een moedervlek die er anders uitziet dan alle andere moedervlekken op je lichaam verdient aandacht, ook als hij niet aan de ABCDE-criteria voldoet.

Waarschuwingssignalen voor niet-melanoom huidkanker

Voor basaalcel- en plaveiselcelcarcinoom gelden andere waarschuwingssignalen:

• Wondje dat niet geneest binnen 4 weken
• Glanzend, parelmoerachtig bultje
• Rode, schilferige plek die blijft terugkomen
• Wasachtige, litteken-achtige plek
• Bloedend plekje zonder duidelijke oorzaak

---

Zelfonderzoek van de huid

Waarom zelfonderzoek belangrijk is

Regelmatig zelfonderzoek van je huid vergroot de kans op vroege detectie van huidkanker. Onderzoek toont aan dat melanomen die door patiënten zelf worden ontdekt vaak dunner zijn dan die door artsen worden gevonden, wat leidt tot betere overlevingskansen.

Hoe doe je zelfonderzoek?

Voer maandelijks een systematisch huidonderzoek uit:

Benodigdheden:

• Goed verlichte ruimte
• Grote spiegel
• Handspiegel
• Eventueel een partner voor moeilijk bereikbare plekken

Stap-voor-stap:

1. Gezicht: Bekijk je gezicht in de spiegel, inclusief neus, lippen, mond en oren (voor- en achterkant)

2. Hoofdhuid: Gebruik een föhn om je haar te scheiden en je hoofdhuid te onderzoeken. Vraag eventueel iemand om te helpen

3. Handen: Bekijk je handpalmen, handrug, tussen de vingers en onder de nagels

4. Armen: Onderzoek je onderarmen, bovenarmen en oksels

5. Romp voorkant: Bekijk je borst, buik en heupen

6. Romp achterkant: Gebruik twee spiegels om je rug, billen en achterkant van je nek te bekijken

7. Benen: Onderzoek je dijen (voor- en achterkant), onderbenen, voeten, voetzolen en tussen je tenen

8. Genitale gebied: Vergeet dit gebied niet, huidkanker kan ook hier voorkomen

Wat te documenteren

Overweeg om:

• Foto's te maken van moedervlekken om veranderingen te volgen
• Een plattegrond van je lichaam bij te houden met locaties van moedervlekken
• Apps te gebruiken die speciaal ontworpen zijn voor het volgen van moedervlekken

Zie je iets verdachts? Maak een afspraak met een dermatoloog voor professionele beoordeling.

---

Preventie en zonbescherming

Zonbescherming: de basis

Het voorkomen van huidkanker begint met goede zonbescherming:

Vermijd de zon op piekmomenten

• Tussen 11:00 en 15:00 uur is de UV-straling het sterkst
• Zoek schaduw tijdens deze uren
• Let op de UV-index in weerberichten

Beschermende kleding

• Draag kleding met lange mouwen en broekspijpen
• Kies dicht geweven stoffen
• Draag een breedgerande hoed (minimaal 7,5 cm rand)
• Gebruik een zonnebril met UV-bescherming

Zonnebrandcrème correct gebruiken

Zonnebank: een absoluut taboe

De zonnebank is een bewezen oorzaak van huidkanker:

• 75% hoger risico op melanoom bij gebruik voor je 35e
• Verhoogd risico op basaalcel- en plaveiselcelcarcinoom
• Versnelde huidveroudering
• Sinds 2017 verboden voor minderjarigen in Nederland en België

Vitamine D en zonbescherming

Een veelgehoorde zorg is vitamine D-tekort door zonbescherming. Echter:

• Je hebt slechts 10-15 minuten milde zonblootstelling nodig
• Vitamine D kan via voeding en supplementen worden aangevuld
• De risico's van overmatige zonblootstelling wegen niet op tegen vitamine D-voordelen

Kinderen beschermen

Kinderen zijn extra kwetsbaar voor zonschade:

• Houd baby's onder 6 maanden volledig uit de zon
• Gebruik kindvriendelijke zonnebrandcrème vanaf 6 maanden
• Leer kinderen vroeg goede zongewoonten aan
• Zonnebrand op kinderleeftijd verdubbelt het melanoomrisico

---

Diagnose en onderzoek

Wanneer naar de dermatoloog?

Ga naar een dermatoloog bij:

• Verdachte moedervlekken volgens ABCDE-criteria
• Plekjes die veranderen, bloeden of jeuken
• Wondjes die niet genezen
• Nieuwe moedervlekken na je 30e
• Als je tot een risicogroep behoort

Wil je weten wat je kunt verwachten bij een dermatoloog? Lees ons uitgebreide artikel over het bezoek aan de dermatoloog.

Dermatoscopie

De dermatoloog gebruikt vaak een dermatoscoop voor onderzoek:

• Vergrotend instrument met speciale belichting
• Maakt structuren zichtbaar die met het blote oog onzichtbaar zijn
• Verhoogt de nauwkeurigheid van diagnose met 25-30%
• Pijnloos en niet-invasief

Biopsie

Bij verdenking op huidkanker wordt een biopsie gedaan:

Excisiebiopsie

• De hele verdachte plek wordt verwijderd
• Voorkeursmethod bij verdenking op melanoom
• Wordt onderzocht door patholoog

Incisiebiopsie

• Slechts een deel wordt verwijderd
• Bij grote laesies of op gevoelige locaties
• Minder vaak toegepast bij melanooomverdenking

Ponsbiopsie

• Klein, rond stukje huid wordt uitgenomen
• Geschikt voor oppervlakkige laesies

Scheerbiopsie

• Dunne laag wordt afgeschaafd
• Voor oppervlakkige verdenkingen
• Niet geschikt bij melanoomverdenking

Stadiëring bij melanoom

Als melanoom wordt vastgesteld, volgt stadiëringsonderzoek:

• Schildwachtklierprocedure bij melanomen dikker dan 1mm
• CT-scan of PET-scan bij verdenking op uitzaaiingen
• Bloedonderzoek voor tumormarkers

---

Behandelmogelijkheden

Chirurgische behandeling

Chirurgie is de standaardbehandeling voor de meeste huidkankers:

Excisie met marge

• De tumor wordt verwijderd met een rand gezonde huid
• Marge afhankelijk van type en dikte tumor
• Bij melanoom: 0,5-2 cm marge afhankelijk van Breslow-dikte

Mohs-chirurgie

• Laag voor laag verwijderen en direct microscopisch onderzoeken
• Hoogste genezingspercentage (99% bij primair BCC)
• Maximaal behoud van gezond weefsel
• Ideaal voor gezicht en andere cosmetisch gevoelige gebieden

Curettage en elektrodesiccatie

• Tumor wordt weggekrabd en wond dichtgebrand
• Voor kleine, oppervlakkige tumoren
• Vooral bij basaalcelcarcinoom

Niet-chirurgische behandelingen

Cryotherapie (bevriezing)

• Vloeibaar stikstof bevriest en vernietigt tumorweefsel
• Voor oppervlakkige en voorstadia
• Actinische keratosen

Fotodynamische therapie (PDT)

• Lichtgevoelig middel wordt aangebracht
• Daarna belichting met speciaal licht
• Effectief voor oppervlakkig BCC en actinische keratosen

Topische behandelingen

• Imiquimod crème: activeert immuunsysteem
• 5-fluorouracil crème: vernietigt sneldelende cellen
• Voor oppervlakkige tumoren en voorstadia

Radiotherapie

• Bestraling met röntgenstralen
• Als chirurgie niet mogelijk is
• Als aanvullende behandeling

Systemische behandeling bij uitgezaaid melanoom

Bij uitgezaaid melanoom zijn er tegenwoordig effectieve behandelingen:

Doelgerichte therapie

• BRAF-remmers en MEK-remmers
• Voor melanomen met BRAF-mutatie (ca. 50%)
• Kunnen tumor snel doen krimpen

Immunotherapie

• Checkpoint-remmers (anti-PD-1, anti-CTLA-4)
• Activeren het eigen immuunsysteem tegen de kanker
• Kunnen langdurige remissies geven
• Revolutie in melanooombehandeling

---

Na de behandeling

Follow-up schema

Na behandeling van huidkanker volgt regelmatige controle:

Melanoom:

• Eerste 2 jaar: elke 3 maanden
• Jaar 3-5: elke 6 maanden
• Daarna: jaarlijks

Basaalcel-/plaveiselcelcarcinoom:

• Eerste jaar: elke 3-6 maanden
• Daarna: jaarlijks gedurende 5 jaar

Verhoogd risico op tweede huidkanker

Als je eenmaal huidkanker hebt gehad, is je risico op een nieuwe huidkanker verhoogd:

• 30-50% kans op tweede BCC binnen 5 jaar
• 10-15% kans op tweede melanoom
• Levenslang verhoogd risico

Dit onderstreept het belang van:

• Strikte zonbescherming
• Maandelijks zelfonderzoek
• Regelmatige controle door dermatoloog

Leven na huidkanker

Na behandeling kun je verschillende emoties ervaren:

• Opluchting maar ook angst voor terugkeer
• Schuldgevoelens over zongedrag in het verleden
• Zorgen over littekens

Bespreek deze gevoelens met je arts. Er zijn ook lotgenotengroepen en psychologische ondersteuning beschikbaar.

---

Veelgestelde vragen

Is huidkanker erfelijk?

Huidkanker zelf is niet erfelijk, maar de aanleg ervoor wel. Als familieleden melanoom hebben gehad, is je risico 2-3 keer hoger. Bij het familiair atypisch moedervlek-melanomsyndroom (FAMM) is het risico nog hoger. Regelmatige controle is dan extra belangrijk.

Kan ik huidkanker krijgen op plekken die nooit zon zien?

Ja, hoewel zeldzamer. Melanoom kan ontstaan op voetzolen, handpalmen, onder nagels, in het oog en zelfs op inwendige slijmvliezen. Dit benadrukt het belang van volledig lichaamsonderzoek.

Zijn donkere moedervlekken gevaarlijker?

Niet per se. De kleur alleen zegt weinig. Belangrijker is of een moedervlek verandert of er anders uitziet dan je andere moedervlekken. Melanomen kunnen ook licht van kleur zijn.

Hoe snel groeit huidkanker?

Dit verschilt per type:

• Basaalcelcarcinoom: zeer langzaam, over maanden tot jaren
• Plaveiselcelcarcinoom: matig snel, weken tot maanden
• Melanoom: kan snel groeien, weken tot maanden; nodulair melanoom kan nog sneller groeien

Is een sproet gevaarlijk?

Gewone sproeten zijn onschuldig en geen moedervlekken. Ze worden veroorzaakt door UV-blootstelling en vervagen in de winter. Ze hebben geen verhoogd risico op huidkanker, maar veel sproeten wijzen wel op een gevoelig huidtype.

Moet ik alle moedervlekken laten verwijderen?

Nee, dat is niet nodig en niet wenselijk. De meeste moedervlekken zijn goedaardig. Alleen verdachte moedervlekken hoeven te worden verwijderd. Preventief verwijderen van alle moedervlekken biedt geen bescherming.

Kan ik na huidkanker nog zonnen?

Zonnen wordt afgeraden, zeker intensief zonnen of zonnebank. Je kunt wel naar buiten met goede zonbescherming. Vermijd verbranding te allen tijde. Geniet van de zon, maar wees verstandig.

Wordt huidkankerbehandeling vergoed?

Ja, diagnose en behandeling van huidkanker wordt volledig vergoed vanuit de basisverzekering. Dit geldt voor consulten, biopsieën, chirurgie, medicatie en eventuele vervolgbehandelingen. Eigen risico is wel van toepassing.

---

---

Conclusie

Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker, maar ook een van de best te voorkomen en te behandelen vormen. De sleutel tot succes ligt in preventie en vroege detectie.

Preventie:

• Bescherm je huid tegen overmatige UV-straling
• Vermijd de zonnebank volledig
• Draag beschermende kleding en gebruik zonnebrandcrème
• Wees extra voorzichtig met kinderen

Vroege detectie:

• Doe maandelijks zelfonderzoek van je huid
• Ken de ABCDE-regel voor moedervlekken
• Let op het "lelijke eendje"-principe
• Ga bij twijfel altijd naar een dermatoloog

Behandeling:

• Bij vroege detectie is genezing bijna altijd mogelijk
• Moderne behandelingen bieden uitstekende resultaten
• Ook bij gevorderd melanoom zijn er nu effectieve therapieën

Neem je huid serieus. Twijfel je over een moedervlek of plekje? Zoek vandaag nog een dermatoloog in jouw regio en laat het controleren. Vroege actie kan je leven redden.