Littekens: Oorzaken, Types en Behandelmogelijkheden

Littekens zijn een natuurlijk onderdeel van het genezingsproces van de huid. Of ze nu ontstaan door een operatie, ongeval, acne of brandwond – littekens kunnen zowel fysieke als emotionele impact hebben. Gelukkig beschikt de moderne dermatologie over een breed scala aan behandelingen om littekens te verbeteren.

In dit uitgebreide artikel bespreken we hoe littekens ontstaan, welke types er zijn, en welke behandelingen effectief zijn. Van preventie tot cosmetische behandelingen – alles wat je moet weten over littekens.

---

Inhoudsopgave

1. Hoe ontstaan littekens?
2. Types littekens
3. Factoren die littekenvorming beïnvloeden
4. Preventie van littekens
5. Conservatieve behandelingen
6. Medische behandelingen
7. Chirurgische opties
8. Acnelittekens specifiek
9. Wanneer naar de dermatoloog
10. Veelgestelde vragen

---

Hoe ontstaan littekens?

Littekenvorming is een complex biologisch proces dat optreedt wanneer de huid beschadigd raakt tot in de dermis (lederhuid). Het lichaam reageert met een gecoördineerde wondgenezing in vier fasen.

De vier fasen van wondgenezing

Waarom vormt zich littekenweefsel?

Littekenweefsel verschilt van normale huid:

• Collageen is anders georganiseerd (parallel in plaats van gevlochten)
• Geen haarfollikels of zweetklieren in littekenweefsel
• Minder elastine waardoor minder flexibiliteit
• Andere pigmentatie (lichter of donkerder)

Het lichaam prioriteert snelle wondafsluiting boven perfecte huidreconstructie – evolutionair gezien was snel dichten van wonden belangrijker dan cosmetisch resultaat.

Wanneer ontstaat een litteken?

Niet elke wond resulteert in een zichtbaar litteken:

• Oppervlakkige wonden (alleen epidermis): geen litteken
• Diepe wonden (dermis aangetast): wel littekenvorming
• Zeer diepe wonden: mogelijk ernstige littekens

---

Types littekens

Er zijn verschillende types littekens, elk met eigen kenmerken en behandelaanpak.

Overzicht littekentypes

Hypertrofische littekens

Hypertrofische littekens zijn verheven en rood, maar blijven binnen de grenzen van de oorspronkelijke wond.

Kenmerken:

• Ontstaan binnen 4-8 weken na wond
• Rood tot paars van kleur
• Kunnen jeuken of gevoelig zijn
• Verbeteren vaak spontaan over 1-2 jaar

Risicofactoren:

• Wonden onder spanning
• Infectie tijdens genezing
• Jonge leeftijd
• Donkere huidtypes

Keloïden

Keloïden zijn een agressievere vorm van overmatige littekenvorming die buiten de oorspronkelijke wondgrenzen groeit.

Kenmerken:

• Groeit door buiten wondgrenzen
• Kunnen jaren na verwonding ontstaan
• Komen niet spontaan tot rust
• Hoge recidiefkans na behandeling

Risicofactoren:

• Genetische aanleg (familiair)
• Afro-Caribische of Aziatische afkomst
• Leeftijd 10-30 jaar
• Locatie: borst, schouders, oorlellen, rug

Atrofische littekens

Atrofische littekens zijn ingezonken doordat er onvoldoende nieuw weefsel is gevormd.

Subtypes:

Contractuurlittekens

Contractuurlittekens ontstaan wanneer grote hoeveelheden huid beschadigd raken, met name bij brandwonden.

Kenmerken:

• Strakke, gespannen huid
• Kan beweging beperken
• Vaak over gewrichten
• Vraagt meestal chirurgische interventie

---

Factoren die littekenvorming beïnvloeden

De mate van littekenvorming hangt af van vele factoren – sommige beïnvloedbaar, andere niet.

Niet-beïnvloedbare factoren

Beïnvloedbare factoren

De rol van spanning

Wonden die onder mechanische spanning staan, hebben een hoger risico op hypertrofische littekens:

• Wonden haaks op huidlijnen (Langer's lines)
• Wonden over gewrichten
• Wonden bij beweging

Chirurgen houden hier rekening mee bij het plannen van incisies.

---

Preventie van littekens

De beste littekenbehandeling is preventie. Goede wondverzorging in de acute fase maakt een groot verschil.

Direct na verwonding

1. Reinigen – spoel met schoon water of fysiologisch zout
2. Stoppen bloeding – druk met schoon verband
3. Bedekken – houd vochtig met pleister of verband
4. Controleren – let op tekenen van infectie

Tijdens de genezingsfase

Eerste 2-4 weken:

• Houd wond vochtig (vaseline of wondgel)
• Vervang verbanden regelmatig
• Voorkom infectie (geen krabben, schoon houden)
• Vermijd zon op de wond

Na wondafsluiting (4 weken - 1 jaar):

• Start met siliconenproducten
• Masseer dagelijks (na wondafsluiting)
• Strikte zonbescherming (SPF 50)
• Vermijd spanning op litteken

Siliconenproducten

Siliconen zijn de gouden standaard voor littekenpreventie en -behandeling.

Werkingsmechanisme:

• Houden litteken vochtig (occlusie)
• Verminderen collageenoverproductie
• Verbeteren kleur en textuur
• Wetenschappelijk bewezen effectiviteit

---

Conservatieve behandelingen

Voor milde tot matige littekens zijn conservatieve behandelingen vaak het eerste keuze.

Massage

Littekenmassage kan helpen bij:

• Verbreken van verklevingen
• Verbeteren doorbloeding
• Zachter maken van littekenweefsel
• Verminderen van gevoeligheid

Techniek:

• Start 2-4 weken na volledige wondafsluiting
• 5-10 minuten per dag
• Gebruik vochtige crème of olie
• Cirkelvormige en dwarse bewegingen
• Stevige maar niet pijnlijke druk

Druktherapie

Compressiekleding wordt vooral ingezet bij uitgebreide brandwondlittekens.

Indicaties:

• Brandwondlittekens
• Na huidtransplantatie
• Hypertrofische littekens

Uitvoering:

• 23 uur per dag dragen
• Minimaal 6-12 maanden
• Op maat gemaakt voor optimale druk (15-25 mmHg)

Camouflage

Voor littekens die niet volledig behandeld kunnen worden, biedt medische camouflage uitkomst.

Opties:

• Medische camouflagecrèmes (watervast)
• Semi-permanente make-up
• Tatoeage (micropigmentatie)

---

Medische behandelingen

Wanneer conservatieve maatregelen onvoldoende zijn, beschikt de dermatoloog over geavanceerde behandelopties.

Corticosteroïd-injecties

Injecties met triamcinolon (kenalog) in het littekenweefsel.

Laserbehandeling

Verschillende lasertypes voor verschillende littekenproblemen.

Wat te verwachten:

• Meestal 3-6 sessies nodig
• Interval 4-8 weken
• Verbetering 30-70% mogelijk
• Combinatie met andere behandelingen vaak effectiever

Microneedling

Gecontroleerde microtraumata stimuleren collageenproductie.

Effectiviteit bij littekens:

• Atrofische acnelittekens: goed bewijs
• Chirurgische littekens: matig bewijs
• Striae: beperkt bewijs

Combinatie:

• Met PRP (platelet-rich plasma) voor verbeterd resultaat
• Met radiofrequentie (Morpheus8) voor diepere werking

Fillers

Hyaluronzuurfillers kunnen ingezonken littekens opvullen.

Cryotherapie

Bevriezing van littekenweefsel, vaak gecombineerd met corticosteroïd-injecties.

Indicaties:

• Keloïden (vooral gecombineerd met injecties)
• Hypertrofische littekens

Nadelen:

• Risico op hypopigmentatie
• Niet geschikt voor donkere huid

---

Chirurgische opties

Voor bepaalde littekens is chirurgische revisie de beste optie.

Littekenexcisie

Het litteken wordt weggesneden en de wond opnieuw gehecht.

Indicaties:

• Brede littekens
• Littekens in ongunstige richting
• Contractuurlittekens

Technieken:

Subcisie

Onderbreken van fibrotische strengen onder ingezonken littekens.

Techniek:

1. Naald onder litteken inbrengen
2. Heen-en-weer bewegen om verklevingen los te maken
3. Litteken komt omhoog

Effectief bij:

• Rolling acnelittekens
• Gebonden littekens

Dermabrasie

Mechanisch afschuren van de opperhuid voor huidvernieuwing.

Modern alternatief: Fractionele laser heeft dermabrasie grotendeels vervangen vanwege:

• Meer controle
• Minder complicaties
• Voorspelbaarder resultaat

---

Acnelittekens specifiek

Acnelittekens verdienen speciale aandacht vanwege hun hoge prevalentie en specifieke behandelaanpak.

Types acnelittekens

Behandelstrategie

De beste resultaten worden behaald met een gecombineerde aanpak:

Stap 1: Diagnose

• Welk type litteken(s)?
• Hoe ernstig (Goodman-Baron schaal)?
• Is acne nog actief?

Stap 2: Actieve acne eerst behandelen

• Geen littekenbehandeling bij actieve acne
• Voorkom nieuwe littekens

Stap 3: Combinatietherapie

• Verschillende types littekens vragen verschillende behandelingen
• Vaak meerdere technieken in één sessie

Verwachtingen

Belangrijk:

• Volledige verdwijning is meestal niet mogelijk
• Meerdere sessies nodig (6-12+)
• Geduld vereist (proces duurt 1-2 jaar)
• Onderhoud met goede huidverzorging

Specifieke behandelingen per acnelittekentype

Icepick littekens (diep, smal): Deze smalle, diepe littekens reageren vaak slecht op laser alleen. Effectievere aanpak:

• TCA-cross: hoog-geconcentreerd zuur in individuele littekens
• Punch-excisie: litteken uitsnijden en hechten
• Punch-elevatie: bodem optillen

Boxcar littekens (breed, scherp): Deze bredere littekens met duidelijke randen reageren goed op:

• Fractionele laser (CO2 of erbium)
• Subcisie voor gebonden littekens
• Dermal fillers voor volume
• Chemical peeling voor textuur

Rolling littekens (golvend): Deze zachte, golvende littekens ontstaan door fibrotische banden:

• Subcisie is eerstelijnsbehandeling
• Fillers voor direct volume
• Fractionele laser voor textuur
• Radiofrequentie microneedling

Brandwondlittekens

Brandwondlittekens vormen een aparte categorie vanwege hun ernst en complexiteit.

Classificatie brandwonden:

Behandelopties:

• Compressietherapie (drukkleding)
• Siliconenproducten
• Laserbehandeling (fractioneel)
• Chirurgische revisie
• Huidtransplantatie bij ernstige gevallen

Revalidatie: Brandwondlittekens vereisen vaak multidisciplinaire aanpak met fysiotherapie, ergotherapie en psychologische ondersteuning naast dermatologische behandeling.

---

Wanneer naar de dermatoloog

Niet elk litteken vereist medische behandeling, maar in sommige gevallen is professioneel advies aan te raden.

Verwijs jezelf bij:

Functionele problemen:

• Litteken beperkt beweging
• Litteken is pijnlijk of erg gevoelig
• Litteken jeuk aanhoudend

Keloïdkenmerken:

• Litteken groeit buiten oorspronkelijke wond
• Litteken blijft groeien na maanden
• Nieuwe littekens bij kleine wonden

Cosmetische zorgen:

• Litteken in zichtbaar gebied
• Significante psychosociale impact
• Wens voor verbetering

Complicaties:

• Tekenen van infectie (roodheid, warmte, pus)
• Wond geneest niet
• Veranderende littekens (groeien, verkleuren)

Wat te verwachten bij consult

1. Anamnese: Wanneer ontstaan, hoe, eerdere behandelingen
2. Onderzoek: Type litteken, ernst, locatie
3. Behandelplan: Op maat, stapsgewijs
4. Verwachtingen bespreken: Realistische doelen stellen
5. Kosten: Cosmetische behandelingen meestal niet vergoed

---

Veelgestelde vragen

Kunnen littekens volledig verdwijnen?

Littekens kunnen significant verbeteren, maar volledig verdwijnen doen ze zelden. De structuur van littekenweefsel verschilt fundamenteel van normale huid. Met de juiste behandelingen kan een litteken tot 50-80% verbeteren, afhankelijk van het type en de behandeling.

Hoe lang duurt het voordat een litteken zijn definitieve vorm heeft?

Een litteken rijpt gedurende 12-24 maanden. In deze periode kan het van kleur veranderen (van rood naar bleker), zachter worden en platter worden. Wacht idealiter 1 jaar met beoordelen van definitief resultaat, tenzij het litteken problematisch is.

Helpt vitamine E-crème tegen littekens?

Ondanks de populariteit is er geen wetenschappelijk bewijs dat vitamine E littekens verbetert. Sommige studies suggereren zelfs dat het contactallergie kan veroorzaken. Siliconenproducten hebben wel bewezen effectiviteit.

Wanneer mag ik beginnen met littekenbehandeling?

Siliconenproducten en zonbescherming kunnen direct na wondafsluiting (wanneer korstje eraf is). Massage na 2-4 weken. Actieve behandelingen zoals laser meestal pas na 6-12 maanden, wanneer het litteken gerijpt is – tenzij er sprake is van actieve keloïd/hypertrofie.

Worden littekenbehandelingen vergoed?

Cosmetische littekenbehandelingen worden meestal niet vergoed. Functionele behandelingen (bewegingsbeperking, pijn) worden soms wel vergoed. Keloïdbehandeling kan onder de basisverzekering vallen. Check altijd vooraf bij je zorgverzekeraar.

Is laserbehandeling pijnlijk?

Laserbehandeling kan oncomfortabel zijn, variërend van een warm prikkelend gevoel tot meer intense sensatie bij ablatieve lasers. Verdoving (topicale crème of injecties) wordt vaak toegepast. De meeste mensen verdragen het goed.

Kan ik littekens voorkomen na een operatie?

Je kunt het risico verminderen door: wondrust te houden, siliconenproducten te gebruiken vanaf wondafsluiting, de zon te vermijden, niet te roken, en gezond te eten. Sommige mensen hebben genetisch meer aanleg voor littekens, wat niet volledig te voorkomen is.

Wat is het verschil tussen een hypertrofisch litteken en een keloïd?

Hypertrofische littekens blijven binnen de grenzen van de oorspronkelijke wond en verbeteren vaak spontaan. Keloïden groeien buiten de wondgrenzen, stoppen niet vanzelf, en hebben een hoge kans op terugkeer na behandeling. Behandeling verschilt: keloïden vereisen vaak agressievere aanpak.

Helpt zonnebank tegen lichte littekens?

Nee, zonnebank maakt littekens juist erger. UV-straling kan littekens donkerder maken (hyperpigmentatie) of het contrast met omliggende huid versterken. Bescherm littekens altijd tegen UV-straling met SPF 50+, zeker in het eerste jaar.

Hoe kies ik de beste behandeling voor mijn litteken?

Een dermatoloog kan na onderzoek adviseren welke behandeling het meest geschikt is voor jouw specifieke litteken. Factoren zijn: type litteken, locatie, huidtype, ernst, en je verwachtingen. Vaak is een combinatie van behandelingen het meest effectief.

---

---

Conclusie

Littekens zijn een natuurlijk onderdeel van genezing, maar moderne dermatologie biedt vele mogelijkheden om ze te verbeteren. Of het nu gaat om preventie met siliconenproducten, behandeling met laser, of chirurgische correctie – voor vrijwel elk litteken is er een aanpak.

De belangrijkste inzichten:

• Preventie is cruciaal – goede wondverzorging voorkomt ernstige littekens
• Siliconen werken – wetenschappelijk bewezen effectief
• Verschillende littekens, verschillende behandelingen – één aanpak past niet voor alles
• Combinatietherapie is effectiever – vaak meerdere technieken nodig
• Geduld is belangrijk – littekenrijping duurt 1-2 jaar

Heb je een litteken dat je zorgen baart of wil je de mogelijkheden bespreken? Zoek een dermatoloog bij jou in de buurt voor een persoonlijke beoordeling en behandeladvies. Want met de juiste aanpak is veel verbetering mogelijk.